MARISCADORAS: AS SEREAS GALEGAS

Foto: Susana Girón

De entre as estampas máis autóctonas que o viaxeiro pode levarse de Galicia entrecollemos hoxe, como homenaxe, a foto das mulleres aniñadas nas rías e desafiando as temperaturas das frías augas nas costas: as mariscadoras. Penetran nas inmensidades coa responsabilidade de adornar as nosas paellas, animar as nosas festas navideñas ou por que non, obsequiarnos unha deliciosa mariscada en toda regra. Elas son sen dúbida as sereas galegas, as auténticas raíñas do mar.

Máis aló do tópico e idílico da súa imaxe, as mariscadoras son hoxe en día un puntal da economía, da sociedade e da cultura galega. Non hai que esquecer que en España, a actividade mariscadora desenvólvese case de xeito exclusivo na Comunidade Autónoma de Galicia, na que hai unha ampla tradición.
Ata hai uns anos o mundo pesqueiro marxinaba en certo xeito á muller no que a labores de mar se refire. Elas, que non se embarcaban e encargábanse da casa e dos fillos, conseguían a miúdo sacar unhas horas para recoller aquilo que o mar podía ofrecerlles e axudar á non sempre boiante economía doméstica. Afortunadamente, cos anos as mariscadoras pasaron de estar ocupando un posto marxinado social e economicamente, a ser un colectivo en alza e un bastión na economía dos fogares pesqueiros galegos.

Máis presentes que nunca

Hai xa tempo que a súa presenza se fixo forte no sector, non só no laboral senón tamén no que a cargos se refire, exemplo diso é a proliferación de patronas maiores nas cofradías, como é o caso de Mª Josefa Crespo Fraga, patrona maior da "Cofradía de Pescadores de Miño" en Coruña. Mari, que é como lle chaman os seus amigos, séntese moi orgullosa do posto que desempeña, sobre todo porque ela viviu outros tempos no oficio. Xunto a ela traballan na actualidade unhas 34 mulleres de entre 30 a 63 anos. Todas comparten a responsabilidade de sacar adiante a cofradía. Elas dedícanse á extracción, á limpeza, ao acondicionamento, á sementeira do marisco e ata á vixilancia das costas para que ningún furtivo se leve o que lles pertence por dereito.
A xornada de extracción adáptase á marea de día que adoita durar aproximadamente unhas catro horas, pero o aproveitamento do traballo depende en gran parte do intenso da marea, é dicir, das fases da lúa e por suposto das condicións climatolóxicas.
Ante a tópica pregunta de se unha mariscadora nace ou se fai Mari é clara: " é certo que nacer nunha contorna mariñeira axuda pero non é determinante". Para ser mariscadora hoxe en día é necesario facer un curso específico que ofrece a Xunta de Galicia e estar en posesión do permex ou permiso marisqueiro de explotación, documento expedido tamén pola Xunta desde 1995 que testemuña a autorización mediante concesión administrativa para exercer a actividade mariscadora en Galicia.
E é que os tempos cambiaron bastante respecto diso do oficio, malia manter o artesanal deste con técnicas como a azada, o "raño" ou a "rañica", as cofradías modernízanse e xa non deixan o froito das súas recollidas só nas mans do mar.
A medida que se foi desenvolvendo o seu traballo como mariscadoras, a súa mentalidade foi cambiando e da extracción individual e sen previa planificación, deuse o paso ao cultivo, e é que as mulleres déronse conta de que do mesmo xeito que o campo, o mar é un espazo no que se pode cultivar. Así, por medio de sementes autóctonas, conséguese trasladar especies de diferentes zonas, moitas veces provenientes do mar e outras veces de hackeryes ou criaderos de empresas dedicadas á reprodución destas.

A asistencia técnica, máis que axuda

Para que este novo modo de traballo funcionase ben requiríase non só un cambio no xeito de traballar, senón tamén un alto nivel organizativo. Neste terreo é fundamental o labor dos biólogos que son un dos bastións das cofradías de pescadores galegas. Na cofradía de pescadores de Miño este papel desempéñao tamén unha muller, Mª Teresa Fernández Núñez, desde o seu posto de asistente técnica encárgase de elaborar os plans de explotación, eses que marcan as zonas nas que se pode mariscar, os días que se ha de facer e as especies que é posible recoller. Mª Teresa informa ás mariscadoras de como están os bancos marisqueiros e de cales son as características físicas e morfolóxicas das especies ao mesmo tempo que se encarga de realizar polo menos dúas veces ao ano as campañas de muestreo. A través dos datos que Mª Teresa recolle nelas, as mariscadoras da cofradía saben que zonas son óptimas para a recolleita ou para o cultivo, sen que estas se esquilmen.
Pero non todo son alegrías, ás mariscadoras tamén hai algúns temas que lles preocupan, por exemplo o dos furtivos, por iso é polo que dentro do seu labor marisqueiro atópase a vixilancia das súas zonas de traballo. Recoñecen, iso si, que moitas veces o problema non é só dos que sacan o seu marisco sen permiso senón daqueloutros que o compran sabendo que se recolleu de xeito ilegal e sen pasar polos debidos controis de calidade.
Tamén lles quitan o soño outra accións que veñen da man do home, como é o caso dos dragados que se realizan nas súas zonas de marisqueo ou outros que non están na man de ninguén, un exemplo: os fenómenos meteorolóxicos adversos, que poden afectar ás colleitas anuais como é o caso das riadas, especialmente se estas ocorren nas datas crave para a venda de marisco.
Plantarse nas rías de Galicia cada mañá non é fácil, as mariscadoras son valentes e fortes, poderiamos dicir que o prototipo da muller galega está nas súas carnes, na súa cara curtida polo vento das praias, está claro que cos anos tiveron que ir cambiado o oficio e as formas, pero hai algo que nunca poderán cambiar: o seu xeito de abrazarse ao mar.

Cristina Corral Soilán

ABELLAS DE OURO

“AS ABELLAS DE OURO”

de Xosé Lesta Meis

Tal e como acontece en moitos momentos das nosas vidas, e como dice o refraneiro popular, as árbores non nos deixan ver a fraga. A pequena xoia que Lesta Meis deixou coas súas “Abellas de ouro” (1930) é un exemplo disto. Lesta Meis que marchou a Cuba sendo ben novo soubo o que era a morriña pola terra e polas súas xentes e o seu facer. Na emigración embarcouse na súa andanza nacionalista. Vencellado ás Irmandades da Fala participará no 1923 nunhas conferencias co tema “A nosa psicología”, a nosa, a galega, esa que é imposible obviar neste pequeno libro de descripcións de mulleres labregas e que dende Galicia costa recoñecer. Nestas “Abellas de ouro” a psicoloxía do galego, e máis que nada a da “galega” que aparece perfectamente perfilada na vida de trece mulleres galegas que en tempos da emigración viven e Galicia, e dicimos trece porque inda que dous dos relatos titúlanse “O tío Manuel” e “O siño Mingos”, no fondo son as mulleres que comparten vida con estes homes as que realmente sosteñen os relatos.

Dende a súa perspectiva de home observador -lembremos que despois dunha formación autodidacta Lesta Meis adicouse ó xornalismo, levando dende 1925 a 1930 no Eco de Galicia en La Habana a sección “De mi tierra”- xorde a súa maneira de describir ás mulleres que protagonizan este libro, que coma el mesmo di no preludio da obra: “todas son auténticas. Hainas que levan o mesmo nome que teñen. Astra algunha pertence á miña familia”. Algo que de feito percibimos a través das expresións coloquiais que utilizan todas elas, e que nos fan sentir ós lectores máis de preto á terra que el extrañou tantos anos.

Nestas páxinas Lesta Meis, coruñés nacido en Eirís, fálanos de Ánxela que fai as tarefas da casa, coida os fillos e que a pesar das miserias ten sempre un sorriso nos beizos, da siña Gabriela que mira polos netos orfos e polo seu pai como se fora a súa nai sen que os anos e maila vellez a paren, da siña Dominga que saca uns pesiños coidando os nenos da aldea para sair adiante ela e máis o home enfermo e postrado, ó que lle di con agarimos cando se lle queixa da carga que é para ela: “<>. Lesta Meis cóntanos a historia das fillas do Tío Manuel, que ó non ter irmáns, sacan elas mesmas a casa adiante facendo o traballo “dos homes”, inda que a el iso non lle goste moito, e a da señora Xerónima, que é lavandeira e que ten que ir ó río cos pequenos ás costas e mais a roupa, a de Elisa, que cre cegamente que naceu para servir ós “señoritos” para os que traballa, a da Costureira que pola ledicia que supón a súa chegada para facer roupa leva unha vida ben boa, ou a de Matilde de carácter autobiográfico que se namora dun xornalista enfermo retornado da emigración (que é el mesmo) ó que mantén e saca adiante co esforzo do seu traballo. Nas “Abellas de ouro” aparecen tamén Roxelia que cos seus dazaoito anos xa pon a casa dun labrego a funcionar cada día, e a siña Farruca que se farta de reprender ó seu home e sacalo da taberna, e Culasa que traballa duro de mandadeira na Coruña, e Antonia, a “mosqueteira”, que merca e vende para sacar uns cartiños para comer, tamén o Siño Mingos que non quere vivir coa filla da capital e volta coa da aldea, que é onde lle gusta estar.

Todas estás personaxes extrecrúzanse na mente do lector e dan vida á paisaxe social galega, onde a muller e o pilar fundamental. Ela traballa dentro e fora da casa, fai comidas, coida os nenos, merca, vende, pasa mil “traballiños” para manter a flote a economía doméstica, que é en definitiva a nai de todas as economías. Elas que como ironiza Lesta Meis serven ás señoritas da cidade ( A Señora Jerónima, a lavandeira, despois de traballar a reo todo o día terá que esperar para entregar a colada porque “a señorita está ocupada”), son varudas, fortes e non solo de corpo, senón de mente, algo que Lesta Meis confesa tamén no preludio da obra cando afirma: “Sempre me conmoveu fondamente a vida das nosas mulleres da aldea: tan traballadas, tan resignadas, tan bondadosas, tan resistentes. Por unha cousa non lles queda a outra. Las atenden ó da casa máis ó de fora. Para elas non hai cansanzo. Nada as rende: nada as fai ceder. Desde pola mañá astra a noite non teñen paraxe. Moitas veces teñen que face-los labores cun fillo no colo e outro a cegar…”.

Perfílase pois nesta obra ó saber facer das labregas galegas da época, ó fronte das tarefas máis duras, que se levan nembargantes con decisión e moitas veces inda cun cantar nos beizos. Elas, que xa no tempo en que se escribiu as “As abellas de ouro” falaban da independencia feminina por boca da vella Siña Farruca: “(…) como aquel perdevidas do Raposo, Vai a muller buscalo con bos modos e trátaa daquela maneira. A culpa tena ela. Eu non facía vida con el. Deixábao que o comera xuncras. Outra cosa non merecía. (…)”, todas elas representan pois, máis que ninguén, o poder do matriarcado galego, ese que mantivo e inda hoxe mantén a flote moitos fogares, un matriarcado marcado pola forza, polo valor e sobre todo polo amor ós seus, porque en definitiva este parece ser para Lesta Meis, o segredo que xamáis fai virar o barco dunha muller galega.

Cristina Corral Soilán

LIMITACIÓNS NA LINGUAXE NON VERBAL: A IMAXE DA MULLER NA PUBLICIDADE.

LIMITACIÓNS NA LINGUAXE NON VERBAL:
A IMAXE DA MULLER NA PUBLICIDADE

(Primeira parte)

Un dos elementos básicos da interrelación humana constitúeo o acto de comunicarse. Con todo, cando falemos deste tema, é moi importante ter en conta que na comunicación humana, entendida como o proceso mediante o cal transmítese información, exprésanse e intercambian non só pensamentos senón tamén sentimentos; vai máis aló do que coñecemos como “comunicación verbal”, é dicir a linguaxe falada ou escrita. A outra comunicación, a chamada “comunicación non verbal” constitúe todo un universo na transmisión de ideas e conceptos, especialmente aqueles que nos chegan sen que nos deamos conta. Este é o motivo polo que os medios de comunicación e en especial a publicidade fixeron da “comunicación non verbal” o seu instrumento favorito de chegada cara aos lectores/as, oíntes e clientes/as. O problema, é que non advertimos que ese sentido da comunicación inflúe nas nosas accións cotiás e na nosa cultura e viceversa.
Os anos 50 e 60 foron un filón de anuncios machistas e totalmente denigrantes para o xénero feminino. Vexamos…

Non importa o que pasou?

Estes é o que podía pasar si o café non estaba fresco…

Unha moza ao redor da casa…

Os medios gráficos eran unha fonte insuperable de misoxinia e sexismo. Ca chegada da televisión, como novo medio de comunicación de masas, a situación, lonxe de mellorar, empeorou. E deste xeito, a televisión convértese noutra fonte de adoutrinamento e domesticación machista potenciando ata o uso da violencia…

Coñac soberano, unha solución contra os golpes do marido…

Cociñas corcho, un único obxectivo para a muller: satisfacer ao seu marido…

Atendendo a todos estes detalles, diremos que as mulleres, por desgraza, adquiriron ao longo destes anos no terreo publicitario unha serie de roles, que en pouco contribuíron á loita por unha sociedade igualitaria. Mulleres probando deterxentes, pasando o ferro na cociña ou combatendo unha mancha incrustada das famosas picotas, son as imaxes que se acompañaron de frases como: “¡estou farta de tanto frotar!”. Fronte a estas, viamos a homes virís e suorentos, que ás once e media tomábanse o seu refresco de quenda mentres as mulleres desesperadas de tanto e tanto fregar víanlle quitarse a camiseta.

Todas esas imaxes trasnoitadas e afortunadamente demodé fixeron que ao longo destes anos os distintos medios lexislativos tracen unha tupida rede na que xa caeron moitas campañas publicitarias de moi pouco gusto cara ao xénero feminino.

A primeira vez que se produce un posicionamento sobre os estereotipos sexistas nos medios de comunicación é na IV Conferencia Mundial sobre as mulleres en Beijing durante o ano 1995. É nesta conferencia que se adopta como obxectivo estratéxico o “alentar aos medios de comunicación para que examinen as consecuencias dos estereotipos sexistas, incluídos aqueles que se perpetúan nos anuncios publicitarios que promoven a violencia e as desigualdades de xénero, así tamén de xeito no que se transmiten durante o ciclo vital, e a que adopten medidas para eliminar esas imaxes negativas con miras a promover unha sociedade non violenta”. De xeito máis recente, concretamente o 26 de xuño de 2007 o Consello de Europa, a través da Resolución do Parlamento do Consello de Europa, propón que os Estados membros amplíen as súas lexislacións co fin de acabar co sexismo na publicidade propoñendo que “se fomente a formación nesta materia das e os profesionais dos medios de comunicación, se reforcen os sistemas de autorregulación incluíndo a presenza de representantes das e os consumidores e se lles forme para a análise crítica da publicidade, así como se habiliten teléfonos gratuítos e correos electrónicos para a denuncia da publicidade que faga un uso da imaxe das mulleres contrario á dignidade humana; se establezan premios fiscais para as compañías anunciantes que rompan os estereotipos sexistas e transmitan unha imaxe de igualdade entre mulleres e homes, etc”.

Ademais, neste tempo a Unión Europea adoptou un par de resolucións respecto diso, a 9934/95 do Consello, do 5 de outubro de 1995 versa sobre o tratamento da imaxe das mulleres e dos homes no terreo publicitario e nos medios de comunicación, a través dela preténdese que os Estados membros ofrezan unha imaxe diversificada e igualitaria de ambos xéneros. A Resolución do Parlamento Europeo 258/1997, do 16 de setembro de 1997, tamén trata o problema da discriminación da muller na publicidade, un tema que continúa instalando unha “pedagoxía” da ineiniquidade e que afecta fundamentalmente á nenez.

(Segunda parte)

Un dos elementos básicos da interrelación humana constitúeo o acto de comunicarse. Con todo, cando falemos deste tema é moi importante ter en conta que na comunicación humana, entendida como o proceso mediante o cal transmítese información, exprésanse e intercambian, non só pensamentos, senón tamén sentimentos; vai máis aló do que coñecemos como “comunicación verbal”, é dicir a linguaxe falada ou escrita. A outra comunicación, a denominada “comunicación non verbal” constitúe todo un universo na transmisión de ideas e conceptos, especialmente aqueles que nos trasladan sen que nos deamos conta. Este é o motivo polo que os medios de comunicación e en especial a publicidade fixeron da “comunicación non verbal” o seu instrumento favorito de chegada cara aos seus lectores/as, oíntes e clientes/as. O problema, é que non advertimos que ese sentido da comunicación inflúe nas nosas accións cotiás e na nosa cultura e viceversa.

A lei no Estado Español

No que se refire ao ámbito español, xa o artigo 3 da Lei Orgánica 1/2004 de decembro de Medidas de Protección Integral contra a Violencia de Xénero afirma que “é ilícita a publicidade que atenta contra a dignidade da persoa ou vulnere os valores e dereitos recoñecidos na Constitución, especialmente aos que se refiren aos artigos 18 e 20, apartado 4. Entenderanse incluídos na previsión anterior os anuncios que presenten ás mulleres de forma vexatoria, ben utilizando particular e directamente o seu corpo ou partes do mesmo como mero obxecto desvinculado do produto que se pretende promocionar, ben a súa imaxe asociada a comportamentos estereotipados que vulneran os fundamentos do noso ordenamento xurídico coadxuvando a xerar a violencia a que se refire a Lei Orgánica de Medidas de Protección Integral contra a Violencia de Xénero”.

A maiores disto, a Lei Orgánica 3/2007 de 22 de marzo, para a Igualdade efectiva entre mulleres e homes, dedica un Título aos medios de comunicación e a publicidade. Sobre esta última trata o artigo 41 no que se nos di que “a publicidade que comporte unha conduta discriminatoria de acordo con esta Lei considerarase publicidade ilícita, de conformidade co previsto na lexislación xeral de publicidade e comunicación institucional”.
Si a publicidade vai dirixida a niñ@s e adolescentes a Lei dinos que non basta con non discriminar, senón que vai moito máis lonxe. Segundo a Lei 25/1994 de 12 de xullo de Televisión sen Fronteiras na súa reforma dinos no seu artigo 16.1 que “a publicidade ou a tele venda dirixida a menores deberá transmitir unha imaxe igualitaria, plural e non estereotipada de mulleres e homes”.

En fin, que o tema legal parece que está claro, aínda que malia iso cada vez que nos conectados” á televisión preguntámonos por que aparecen campañas como as seguintes:

Airwick Animais

Unha serie de animais, ou máis ben “animalas” aparecen como facendousas amas de casa que grazas a este estupendo ambientador manteñen a unidade e a harmonía do seu fogar. De todos eles destacaría dous, a versión da pingüín na que mentres ela mantén a limpeza da súa casa, o seu marido intelectual el, toca felizmente o piano. E a destacar tamén a versión da “polpa” que cos seus miles de brazo fai todas as tarefas de casa, atende a l@s niñ@s, etc., imos “un clásico” e claro como non ao final desta dura xornada, a súa recompensa é unha cunca de té.

Vídeos:

Wonderbra

Parece mentira que sexa unha marca de lencería dirixida á clientela feminina aquela que se dedica a facer do corpo da muller un mero obxecto, asociando de xeito groseiro e polo tanto, ofensivo ao deporte con sexo. Sen dúbida as imaxes dino todo…

A publicidade da revista Ché

A visión de JBS Men´s Underwear da muller traballadora

A cadea Media Markt animaba así á selección de fútbol española, de novo fútbol e sexo.

E para algunh@s, léase Mercedes Benz, esta é a maneira de anunciar un coche con más airbags.

Así anuncia Renault os seus coches usados.

“Paula Hernández” 40 anos, dúas veces divorciada…

Habendo lexislación respecto diso resulta incompresible que aínda sigan aparecendo publicidades deste tipo. Quizais nos preguntemos que podemos facer para evitar esta persistente xeito de “usar” ás mulleres e de expoñer os estereotipos dunha masculinidade opresiva. Unha boa opción é a denuncia a través do Observatorio das Mulleres, que foi posto en marcha pola Asociación da Prensa de Cádiz, có propósito de “salvagardar o tratamento non sexista da información, a opinión, as imaxes e a publicidade”, así “os observadores emitirán as súas recomendacións ou ditames a modo de consellos que sirvan aos medios de comunicación para promover unha sociedade paritaria que acabe coa invisibilidade das mulleres”. Denunciar ou expresar a indignación en función dunha comunicación sexista resulta algo moi sinxelo e pode lograrse cubrindo o cuestionario online que aparece na seguinte dirección:

http://www.prensacadiz.com/observatorio/denu.asp

Nesta tarefa de consumidor@s responsables temos que encamiñar a nosa conduta, consumir é o noso dereito, pero a que prezo?

Cristina Corral Soilán

ENTREVISTA A BEATRIZ SOTELO SEQUEIROS, COCIÑEIRA

“Son unha cociñeira de sensacións e recordos”

Entrevista a Beatriz Sotelo Sequeiros
“Cociñeiro do ano 2008”

Fotografía: Ana María Rodríguez

Así se define Beatriz, aos seus 27 anos e contenta de ostentar durante un par destes o título de "Cociñeiro do ano", logo de ser a seleccionada de entre 80 grandes cociñeiros e cociñeiras. Esta galega, que é de Ardán, leva cociñando desde os dezasete anos, e é que tralo seu paso pola escola de hostalería de Carlos Oroza en Pontevedra e mentres o sol das praias tostaba aos rapaces e rapazas da súa idade, ela xa daba vida a moitos e suculentos pratos de verán.
Nos últimos anos e xunto coa idea de dar un cambio á súa vida á fronte do restaurante, A Estación en Cambre, á beira de Juan, o seu socio, decidiu presentarse a este concurso culinario que pon ao mando da nave dos fogóns aos mellores cociñeiros de España, e digo ben dicindo "os", xa que o xénero feminino non abunda neste tipo de concursos,unha mágoa sobre todo estando no país que inventou ese absurdo refrán de que “A muller e a sartén, na cociña están ben”…

Cal foi o primeiro prato que lembras ter feito?

Polbo, en A Centoleira, unha marisquería de Bueu. E aquí na Estación, unha peituga asada de pato con pataca fondant.

Tiveches sempre claro que querías ser cociñeira?

A verdade é que pensei en facer unha carreira ao acabar o bacharelato pero por non marchar a Santiago... o caso é que a hostalería sempre me atraeu, sobre todo estar na sala, e así decidín matricularme no Ciclo Superior de Carlos Oroza en Pontevedra.

Existe unha tradición culinaria na túa casa?

Pois sobre todo por parte da miña avoa, é unha gran cociñeira aínda que o meu avó di que os méritos son del, porque á fin e ao cabo el foi cociñeiro na mili (risas). Unido a iso, o vivir en zona de mar fixo que fose aprendendo tradicións gastronómicas moi arraigadas tamén na cultura galega, como o feito de saír a pescar a xarda e facer conservas co excedente ou aproveitar para facer compota en época de mazás, ou pratos con castañas no outono,algo que de non estar nunha casa onde se aproveita a comida quizais non herdase, recoñezo que agora cada día que entra o peixe por exemplo, coa miña mente busco o olor a afumado, ou os olores da lareira e iso tratamos sempre de reproducilo, aínda que sexa de xeito inconsciente, non hai dúbida de que eu son unha cociñeira de sensacións e recordos.

Deches moitas voltas ata chegar aquí, a Cambre?

Despois de acabar o Ciclo Superior de Hostalería, traballei en diversos locais da miña zona, Bueu, Marín, etc. E logo estiven en Casa Marcelo e en Toñi Vicente, en Santiago, ademais de saír facer algunhas colaboracións a París, a Frankfurt, etc.

Por que te presentaches ao concurso “Cociñeiro do ano”?

A verdade é que ao principio foi porque Juan, o meu socio, me animou. Hai tempo que tiña os papeis na mesa esquecidos, pero un día chegaron ao local e souben que era o momento de dar un cambio a esta nova andaina ao fronte da Estación.

E que che parece o feito de que o título sexa “Cociñeiro do ano” aínda que sexa unha cociñeira a que o gañou?

Pois a verdade é que cando gañei o primeiro que dixen foi que ían ter que poñerlle unha arroba ao título, e é que a verdade ninguén esperaba que gañase unha muller, tan nova e galega, sobre todo competindo con vascos e cataláns, estou orgullosa, pero non competín con ningunha muller, é raro que se presenten.

Por que cres que sucede iso?

Creo que en xeral as mulleres somos menos competitivas, ademais tamén é verdade, que tal e como me aconteceu a min, cando aínda non tes unha vida establecida con familia, fillos e demais, tes máis liberdade para facer estas cousas, cando as cousas cambian na casa é máis difícil.

Alguna mestra ou mestre?

A verdade é que non teño ídolos, si é certo que hai mulleres que despuntan como Carmen Ruscalleda, ou moitas outras que en xeral se mencionan pouco, eu podería dicir que aprendín moito de Marcelo, de Casa Marcelo, do que me acordo moito, e tamén o fago cada día aquí, de Juan, o meu socio, levar un negocio non é fácil e el é un mestre para min.

Cres que é compatible esta profesión coa maternidade?

Eu aínda non penso niso, pero creo que si, que todo é compatible, de feito no meu caso, Braulio, o meu marido tamén é cociñeiro, pero como é profesor encargarase el porque o seu horario é máis flexible que o meu.

Que cualidades ten que ter unha boa cociñeira?

Paciencia sobre todo, e poñer  agarimo no que fai.

Que é o que máis e o que menos che gusta cociñar?

Os peixes, quizais por herdanza familiar, e o que menos, facer ovos fritos ou empanar filetes.

E comer?

Pois de todo, son de bo dente, aínda que me gusta máis picotear que comer, a verdade.

Comer na túa casa será un placer ¿non?

Pois a verdade é que aínda que non o creas non cociñamos demasiado, porque eu adoito comer aquí, no restaurante e cando imos a casa da familia sempre cociñan eles, así que na casa pouco.

Que é o máis duro desta profesión?

A falta de tempo para a túa vida persoal. É imposible apuntarte a facer nada porque sempre tes que estar aquí e pendente de todo. Eu por exemplo, que tocaba a gaita, intentei seguir coa afección, pero foime imposible polo incompatible dos horarios coa vida no restaurante.

Irás a outros concursos?

Se xorde non che digo que non, pero con calma...

Un consello para futuras cociñeiras.

Ser valente e tirar para diante se isto é o que verdadeiramente che gusta, porque hai que dedicarlle moitas horas e só con amor ao que se fai é posible saír adiante.

Por Cristina Corral Soilán

Fotografía: Ana María Rodríguez

CLARA CAMPOAMOR, DEREITO A VOTO

Clara Campoamor, a muller que fixo posible que as mulleres votásemos en España, naceu o 12 de febreiro de 1888 no seo dunha familia humilde do madrileño barrio de Maravillas. Por motivos familiares non puido estudar, o que lle levou a desenvolver diversos traballos antes de achegarse ao mundo da política. Aos 21 anos entrou a formar parte do Corpo de Correos e Telégrafos tras aprobar unhas oposicións. Máis tarde, tamén opositando, convértese en profesora de adultas no Ministerio de Instrución Pública, onde só ensinará taquigrafía e mecanografía ao non dispoñer do título de Bacharelato. Traballa de xeito simultáneo como mecanógrafa no Ministerio e no diario maurista A Tribuna como secretaria do director, Cánovas Cervantes. Será a través deste traballo que Clara comece a descubrir a súa paixón pola carreira política. Así, aos 34 anos, obtén o título de Bacharelato e con 36 obtén a súa licenciatura como avogada, unha das primeiras de todo o Estado.

As orixes do voto feminino en España

Transcorre en España o verán de 1907 cando con motivo do debate parlamentario sobre a reforma electoral empezan a soar campás de renovación e dous grupos minoritarios presentan no parlamento emendas en favor do voto feminino. É certo que ningunha das propostas suscita o voto en igualdade de condicións entre home e muller, e que só nove deputados votarán a favor, pero este feito permitiría que se acendesen os motores para que un ano máis tarde sete deputados republicanos volvesen á carga propoñendo unha nova reforma: “poderán votar nas eleccións municipais -pero non ser elixidas- as mulleres maiores de idade emancipadas e non suxeitas á autoridade marital”. Vinte votos farán que a proposta sexa rexeitada de novo. No entanto, e aínda que estas propostas non puideron seguir adiante, son moitos os medios de comunicación que dan valor a esta avanzada pola democracia publicando textos relacionados co “voto feminino”.

Durante estes anos, terá lugar ademais a aparición de múltiples asociacións de mulleres que loitan polos seus dereitos como a Asociación Nacional de Mulleres Españolas (ANME), a Liga para o Progreso da Muller, a Unión de Mulleres de España (UME), etc. e é que naquel momento o voto feminino constituía xa un importante elemento do debate público.

En novembro de 1919, o deputado conservador Burgos Mazo presentou un novo proxecto de lei electoral; este outorgaba o voto a: “todos os españois de ambos sexos maiores de 25 anos que se atopen no pleno goce dos seus dereitos civís” incapacitando, iso si, ás mulleres para ser elixibles, ademais establecía dous días diferentes para celebrar os comicios, un para os homes e outro para as mulleres. Con todo, este nunca chegaría a debaterse pois o golpe de Primo de Rivera o 13 de setembro de 1923 acabaría co primeiro intento de avance deste proxecto.

Clara Campoamor e o voto da muller

Despois de que Alfonso XIII abandonase o seu trono e tralo triunfo da República, convocáronse eleccións a Cortes Constituíntes e aínda que adoitamos ler que a República deu o dereito ao voto á muller, non foi todo cor de rosa.

A II República supuxo un retroceso fronte ao dereito de voto feminino parcial outorgado por Primo de Rivera, pois é certo que en 1931, a muller puido ser elixida pero non electora. É neste momento no que Clara Campoamor sae elixida deputada nas listas do Partido Radical, que segue o seu ideal político: é republicano, liberal, laico e democrático. Como deputada pelexa pola non discriminación por razón de sexo, a igualdade legal dos fillos e fillas, dentro e fóra do matrimonio, o divorcio e en especial polo triunfo do voto feminino.

Neste momento a esquerda, exceptuando un grupo de socialistas e varios republicanos, non quería que a muller votase porque a súa proximidade á Igrexa podía dar o triunfo á dereita, esta, que aínda que non estaba de acordo con que “elas” votasen, o aprobaba porque cría que podía saír favorecida politicamente.

Así as cousas, o partido Radical Socialista enfrontou a Clara Campoamor nun arduo debate coa deputada Victoria Kent, esta última en contra do voto feminino. Campoamor sairía vitoriosa do debate, e malia non contar con maioría en canto a votos, obtería o apoio da minoría dereitista, a maioría do PSOE e dalgúns republicanos, non sen polémicas, ata no parlamento, tras ser aprobado o famoso artigo 34 que daba ás mulleres o dereito a votar.

Tras estes feitos, nunha nova ocasión Victoria Kent e os radicais intentaron arrebatarlle o triunfo a Campoamor a través dunha emenda constitucional, pero Clara desestimou este feito. Malia iso, aínda habería un último intento de impedir o voto feminino polo que Clara Campoamor loitou sempre: foi cando a dereita abandonou o Parlamento pola Lei de Congregacións. Con esta emenda pretendíase que a muller non puidese actuar en eleccións lexislativas ata que se celebraron, por dúas veces, eleccións municipais, atrasando así o “sufraxio universal”. Clara Campoamor ante aquela emenda, tal e como ela mesma afirmaría, adoptou unha defensa da muller a través da defensa da Constitución, dun xeito tan loable que lle valeu de novo a vitoria por só catro votos.

Apoiándose no PSOE e nalgúns republicanos de dereita, derrotou aos socialistas de Prieto e aos republicanos do seu propio partido, o Radical, o Radical Socialista e o de Azaña; isto supuxo un gran escándalo político que dexeneraría finalmente no feito de que no ano 1933, a CEDA (Confederación española de dereitas autónomas) gañase as eleccións e Lerroux formase goberno. A dereita achacaría esta vitoria a Clara Campoamor, que logo disto non conseguiu renovar o seu escano e comezou a partir de aquí un periplo que a levaría á decrepitude política.

Clara decide abandonar o ano seguinte o Partido Radical, entre outros motivos pola súa subordinación a CEDA, e cando no 34 solicita ingresar en Esquerda Republicana non só lle abren expediente senón que ademais votan en público a súa admisión, que foi denegada para a súa humillación.

Malia que a Fronte Popular gañou as eleccións grazas ao voto feminino que Clara Campoamor conseguiu para todas as mulleres, ela non conseguiu entrar nas listas. É nese momento, no ano 1935, cando Clara Campoamor publica con valentía un dos libros de política máis interesantes escritos en España: O meu pecado mortal. O voto feminino e eu, no que conta todos os seus avatares para levar a cabo a consecución parlamentaria do sufraxio universal.

O inicio da guerra fíxoa fuxir de Madrid ante o medo a ser paseada polos republicanos cos que ela mesma loitara. Viviu en París e máis tarde en Bos Aires onde se fixo tradutora e conferenciante, ademais de biógrafa de Concepción Arenal, Sor Juana Inés de la Cruz e Quevedo.

Clara Campoamor quixo volver a España a finais dos anos 40, pero corría serios riscos de ser encarcerada.

En 1955 instalouse en Lausanne (Suiza), traballando nun bufete ata que perdeu a vista. Morreu de cancro, triste e en total soidade en abril de 1972.

Bibliografía

www.almendron.com/historia/contemporanea/sufragismo/sufragismo

joseantoniobru.blogspot.com/2007/03/de-emmeline-pankhurst-clara-campoamor

www.segundarepublica.com/index.php

es.wikipedia.org/wiki/Clara_Campoamor

es.wikipedia.org/wiki/Eva_Per%C3%B3n

VILARDELL V., Clara Campoamor la sufragista, Colección Sabelotod@s Madrid: Editorial Rompecabezas – Raíz de dos más 1, 2007.

CAMPOAMOR, C., La revolución española vista por una republicana, ed. y trad. de Luis Español Bouché, Sevilla: Espuela de Plata, 2005.

El voto femenino y yo. Mi pecado mortal. Colección La cosecha de nuestras madres, Madrid: Horas y HORAS la editorial, 2006.

¿MULLERES NAS LETRAS GALEGAS?

Cada 17 de maio celebramos dende o ano 1963 o día de honra das nosas letras. Aínda que tan só sexa un día ao ano, damos pulo de todos aqueles que ao longo das nosas vida, collemos un lapis para escribir un poema, un relato ou unhas letras na nosa lingua: o galego.

Foron tres homes da Real Academia Galega (RAG), Francisco Fernández del Riego, Manuel Gómez Román e Xesús Ferro Couselo, os causantes de que se instaurase esta data, a do 17 de maio, como Día das Letras Galegas. Os tres puxeron as miras nunha muller para situala como abandeirada deste día de homenaxe ás nosas letras: Rosalía de Castro.

Celébranse no ano 63 os cen anos da publicación do libro “Cantares Gallegos” da máis grande autora galega. Atendendo a esta idea, os membros numerarios someten pois a consideración da xunta xeral da RAG, a proposta de declarar o día 17 de maio, Día das Letras Galegas por ser a partir da publicación do libro da padronesa, cando @s galeg@s recuperamos parte do noso sermos galeg@s.

Nada máis ilustrativo para entender o valor da obra rosaliana que a proposta literal dos académicos:

(…) 1º.- Todos sabemos que o libro rosalián editado en 1863, ten sido a primeira obra mestra con que contou a Literatura Galega Contemporánea. A súa aparición veu a lle dar prestixio universal á nosa fala como instrumento de creación literaria. Representa, pois, un fito decisivo na historia da renacencia cultural de Galicia.
2º.- A celebración do centenario diste acontecemento, convida a reconsiderar o siñificado do mensaxe transmitido nos "Cantares". Un mensaxe que, tanto como espírito e pobo, tanto como universalismo e galeguidade, foi, esteticamente, un mensaxe de palabra e poesía.
3º.- Velahí por qué, ademais dos aitos conmemorativos que se organicen pra reaitualizar na conciencia das xentes o acento de tal mensaxe, a Academia -como órgano oficial da nosa cultura- debería consagrar, con caracter de perdurabilidade, o simbolismo da data nunha celebración anual.
4º.- O mellor xeito de o conseguir sería que acordase declarar Día das Letras Galegas, o 17 de maio de cada ano, a partir do presente. Contaríase así, pra o porvir, cunha xornada oficialmente adicada a honrar ós nosos libros. O día 17 de maio de cada ano viría ser a data destinada a recoller o latexo material da actividade inteleitual galega.
5º.- Ninguén descoñece que o libro ten unha forza simbólica extraordinaria. Sendo a amosa máis reveladora do nivel cultural dos pobos, non é de estranar o afán de esparexelo e de lle abrir camiños pra ensanchar o ámpido dos seus leitores. No caso de Galicia, ningunha data máis axeitada pra enaltecer e difundir o libro eiquí producido, que a que conmemora a pubricación da obra coa que se encetou o prestixio contemporáneo das Letras galegas. (…)1

Tras ser aprobada a proposta, a figura literaria de Rosalía dará o pistoletazo de saída a unha celebración na que cada ano se honra a un/unha autor/autora. Resulta sen embargo paradoxal usar neste caso o feminino ao mesmo nivel que o masculino, xa que en corenta e seis anos de letras galegas, poucas son as mulleres ás que se ten homenaxeado, tan poucas que a proporción é ridícula ¡3 de 46!, con esta cifra pouco máis nos queda que argumentar...
Así que vaia dende as nosas páxinas o sentido recordo un ano máis á iniciadora destas homenaxes, ás nosas letras, Rosalía de Castro, e por suposto ás poucas que xa foron e ás moitas que desexamos que sexan.

Cristina Corral Soilán

1 www.realacademiagalega.org/letters/GoToHistory.do

ENTREVISTA A LOLA GARCÍA ROMANELLI, ARTESÁ CENTONEIRA

LOGARO, UNHA VIDA ENTRE TEAS

Entrevista a Lola García Romanelli, artesá centoneira

O taller de Lola está cheo de vida. Cando penetras nel todo é luz, cor, las, fíos, teas... e non podes deixar de mirar ás paredes, aos andeis, ás cestiñas que enchen cada espazo, porque en todo o que Lola toca hai sempre algo que ver, que se unha caixiña de tea, que se un caixón no que estás desexando revolver, que se un aparello de facer calcetíns... O taller de Lola é como o xoguete soñado que todos e todas quixemos ter algunha vez, e o mellor de todo é que cada cousa forma parte da súa historia persoal, desa que como ela mesma di vai do deseño industrial á costura e finalmente acaba desembocando no patchwork, ou na "retacería" que é como se lle chama en España. En fin, que non nos fai falta ver a súa carta para saber que ante Lola de Logaro estamos cunha artesá dos pés á cabeza.

Para @s non iniciad@s como definirías o patchwork ou a retacería? En que consiste?

Desde o meu punto de vista, a retacería, que habitualmente se coñece como patchwork consiste na construción de pezas textís a través da reciclaxe de teas, baseadas principalmente en deseños con figuras xeométricas. Poderíase dicir que eu traballo coas cousas que a outros lles sobran, por exemplo catálogos de camisas que os fabricantes envían ás fábricas e que logo se tiran, ou patróns que saíron mal e non serven para montar a peza... pois con esas teas constrúo eu as miñas pezas.

Canto tempo levas facendo patchwork?

Pois xa hai uns catorce anos. A verdade é que eu me dedicaba á enxeñería, colaborando en diversos proxectos de investigación, porque esa era a profesión que eu estudara, pero co cambio de goberno recortouse o pago aos investigadores e investigadoras e tiven que deixalo, así que entre outras cousas empecei a traballar no sector téxtil, sobre todo por necesidade económica. Pero cansada de facer roupa apunteime a un curso de tear: A profesora, que era americana comentounos que a súa irmá era moi afeccionada ao patchwork. Cando me explicou que era isto espertou a miña curiosidade, sobre todo polo tema das figuras xeométricas realizadas con tea nestas pezas e apunteime a un curso de patchwork con Rosario Casanova en Xirona no ano 94. Así fixen o meu primeiro curso e desde entón xa non o deixei.

Cando foi a primeira vez que recordas ter unha tea na man?

Veño dunha familia humilde, e a verdade é que calquera recurso que proporcionase ingresos era benvido, así que a miña nai fixo desde sempre traballos con tea, la, etc., co cal o meu primeiro xoguete foi unha tea. Na miña casa somos mañosos, o meu pai de non ser chapista sería un excelente escultor do metal e a miña nai igual, por iso púñanos a todos a axudarlle. Cando facía bordados de niños de abella en vestidos, o meu pai pasaba os fíos, a miña nai bordaba e nós quitabamos os papeis cuadriculados que soportaban o bordado coma se dun xogo se tratase. Recordo con agarimo e agradecemento o facer do traballo artesán un xogo en familia.

Como marca elixiches "Logaro". Por que? Que significa?

Pois é a miña sinal de identidade, algo tan simple como as iniciais do meu nome, Lola García Romanelli, é o que conforma o meu universo, desde que asinaba os exercicios do colexio ata que agora puxen en funcionamento a miña propia marca de produtos artesáns. Logaro son eu mesma.

Está recoñecida esta profesión como tal?

Valórase moito polo traballo que implica, aínda que non é moi coñecida porque é relativamente recente en España, e en Galicia, que é onde eu traballo. Aquí hai moito descoñecemento acerca dela. É certo que hai xente que recorda cousas similares en casa dos seus avós. En xeral hai que recoñecer que Galicia é unha comunidade que valora o traballo dos artesáns, quizais esta foi unha das razóns que me levou a querer obter a carta de artesá aquí, pois mentres noutras zonas as cartas páganse en Galicia tes que demostrar que vales ou ben co teu traballo ou facendo horas da artesanía á que queres representar... nesta comunidade estase potenciando bastante o traballo artesanal, de feito eu realicei aquí o primeiro curso de retacería da Fundación Centro Galego de Artesanía e iso xa é un paso.

En que lugar do Estado atopas máis vestixios desta técnica, a retacería?

Onde se cultivou máis esta actividade é en Cataluña, elas son moi vangardistas e doutra banda o mercado téxtil en xeral é moi amplo, pero no que a tradición se refire dentro do país hai que falar de Logroño e das �almazuelas�. Esta é unha técnica de retacería típica da zona que tamén consiste en unir pequenos anacos de tea e posteriormente acolchalos, algo que estudou e traballou Lola Barasoaín socia fundadora en 1998 da A.E.P. (Asociación española de Patchwork). Resúltame estraño que en Galicia que tamén hai unha boa tradición de artesanía e téxtil, non exista, aínda que probablemente sexa debido a un tema de desaparición de vestixios por ocultismo ou vergoña. Non hai que esquecer que aquí as modistas traballaban con axudantas, estas lles sisaban tea para facer roupas e esas pezas había que ocultalas, porque unha peza feita de restos era algo en certo xeito de segunda categoría e vergoñento, por iso tamén era o primeiro do que se desfacían ao mudarse de casa. Ao fin e ao cabo a imaxe era algo que se coidaba moito.

Que calidades ha de ter un/unha bo/a retaceiro/a?

Sobre todo paciencia, en contra do que cre a xente, non é necesario ter unha técnica de costura ampla, a forma de coser retacería é moi sinxela e diferente á forma de coser convencional. Pero con todo a paciencia é necesaria para escoller o deseño, seleccionar as teas, buscalas, esperalas, atopalas, recortalas, compoñelas. A habilidade conséguese adestrando, pero a paciencia é algo que hai que ter como base para facer patchwork. Tamén é bo ser creativo/a, de feito a personalidade queda fortemente reflectida nas pezas que cada unha fai, en formas, en cores e ata os estados de ánimo de cada momento.

Quen queira dedicarse a isto con que ha de contar?

Regra, lapis, tesoira, alfinetes, papel cuadriculado, cartón, materiais básicos e teas que queiras reciclar. É certo que se te dedicas a comprar teas, non é unha actividade barata porque se creou en torno á retacería un mercado en ocasións innecesario. Facilítache a tarefa si, pero concibindo o patchwork como unha actividade de reciclaxe. Como é o meu caso resulta sinxela e accesible e non é necesaria tanta parafernalia.

Tes traballado e aprendido con comunidades fóra do Estado, por exemplo cos amish, como foi esa experiencia?

Pois estiven con eles hai dez anos, e este ano volvín de novo, o máis interesante en canto a patchwork é a súa técnica e o máis chamativo é a súa atemporalidade, as súas quilts ou mantas que en cen anos non variaron os deseños, nin as cores, que son moi específicos nos seus labores, pero a súa técnica é impecable, algo digno de aprender. Teñen unha filosofía de cor incrible, algo que levan ata ás coadas nos seus tendais, pero malia todo iso as súas pezas encaixan en calquera ambiente decorativo, sexa moderno ou rústico. Unha peza amish sempre vai quedar ben� Ademais disto, dos amish e do seu xeito de traballar saco esa idea da intercomunicación entre aqueles/as que participan na elaboración dunha peza, é un xeito de charlar, de compartir, de saber do/a outro/a, unha filosofía que eu me trouxen para as miñas clases�

Cal é a túa peza favorita? Hai algunha á que lle teñas especial agarimo?

Unha peza na que fixen a casa onde naceron os meus fillos, de todas as maneiras todas son especiais, sobre todo porque son un reflexo da miña vida. Cada unha ha ter o seu momento especial nela, de feito vendo as pezas acórdome de por onde ía a miña vida.

A que publico van destinadas as túas pezas? Son encargos ou falas ti como creación espontánea?

Pois hai de todo, ás veces recibo encargos de casas de turismo rural para decoración, outras veces pezas que teño xa feitas se venden en feiras e noutras ocasións por exemplo en caso de vodas ou celebracións diversas encárganmas como agasallo conxunto de varias persoas. Tamén hai particulares que queren pezas concretas e llas fago. En xeral é un público de mediana idade e con posibilidades económicas, porque o traballo artesán implica un investimento.

E onde se poden adquirir? fas exposicións?

Pois fundamentalmente é ás feiras a onde levo o meu material tanto no Estado como é o caso da Feira de Artesáns de Ourense ou internacionais, como Os Xogos Náuticos Celtas, que cada ano se celebran nun lugar diferente, na súa última edición na Bretaña francesa, alí tamén estivo Logaro. E por suposto a través de Internet. Tamén fago de cando en vez exposicións como foi o caso do Liceo de Ourense ou o Museo Téxtil de Allariz, calquera escaparate é bo para unha artesá.

Veste dedicándote a isto sempre?

Bo, a verdade é que en Logaro non hai só patchwork, é algo que vai abarcando moitas cousas, en Logaro fanse complementos e accesorios de todo tipo. De feito actualmente estou moi centrada nisto, e é algo que está saíndo ao mercado con moita fluidez e que levo a feiras e tendas, concretamente a última feira foi o showroom do Ollo Atómico en Madrid, unha feira do Antimuseo de Arte Contemporánea que foi un exitazo. Non sei, a verdade é que isto é o que me gusta facer e si, véxome dedicada sempre a isto, por algo deixei a inxeniería. A artesanía é sen ningunha dúbida a miña vida.

Cristina Corral Soilán

Máis información:

www.logaro.com
www.loladelogaro.blogspot.com/